PATARENI - BOGUMILI

                                                      Srednjovijekovni stećak u Banović selu u blizini Tuzle


U srednjovijekovnoj bosanskoj državi do pada pod osmansku vlast nije bilo državne vjere, kao što je to bilo u susjednim zemljama, već su se za ovaj prostor stoljećima otimali predstavnici katoličke i pravoslavne vjere, a potom i bogumili pripadnici bosanske crkve. Nijedna od njih nije dobila stalno crkveno uređenje koje bi potrajalo duže vrijeme.

     Od polovine XII pa do sredine XV vijeka i Usora i Soli predstavljale su oblasti u kojima su pristalice crkve bosanske imale jaka uporišta. Pristalice pravoslavne i katoličke crkve smatrali su da su pristalice crkve bosanske "zaraženi heretičkom opačinom". Tako je papa hvalio nadbiskupa što je hrabro pripisao krstaški mač i krenuo da goni te heretike, koji se spominju i pod nazivom patareni.

     Bogumili ili patareni vjerovali su u jednog boga i u trojstvo, ali nisu smatrali boga tvorcem neba i zemlje. Bog je po njima samo stvorio duh i nevidljivi svijet, a sotona (đavo) je stvorio tvar (materiju) i vidljivi svijet. Boga po Starom zavjetu su smatrali zlim bogom te stoga nisu priznavali Sveto pismo Starog zavjeta. Po tom učenju, Isus sam nije Bog, već najviši od anđela. Ni sveti duh nije pravi bog, već jedan od najviših anđela. Uskrsnuća tijela nema. Patareni nisu priznavali krštenja, osobito djece. Nisu priznavali pretvorbu hljeba i vina u tijelo i krv gospodnju, nisu priznavali ispovijestm posljednje pomazanje, napokon sakramentnu ženidbu (vjenčanje), itd.
    
     Patareni nisu poštovali kipove, a rugali su se kršćanima što im se klanjaju, a isto tako su osuđivali i jeres u crkvi, sjajnu odjeću i posude crkvene. I svetu vodu su mrzili. Njihovi hramovi bile su obične kuće bez zvonika i zvona (koja su držali za demonske trublje), bez slika i kipova i bez umjetnih propovjednica. Oni su osuđivali i mesojedce, a rat su osuđivali kao smrtni grijeh.

   Zbog takvih pogleda na kršćansku vjeru bili su progonjeni u Bosni od katoličke, a u Srbiji i Bugarskoj od pravoslavne crkve.
   Kada se govori o katoličkoj crkvi i njenim pristalicama u sjeveroistočnoj Bosni može se zapravo govoriti samo o franjevcima. Vjeruje se da su prvi franjevci došli u bosansko Podrinje krajem XIII vijeka.
   U XIV i XV vijeku se u ovoj oblasti nalazi više katoličkih samostana. Samostani u Gornjoj i Donjoj Tuzli nastali su u periodu od 1378. do 1460. godine.