MIGRACIJE MUSLIMANSKOG STANOVNIŠTVA IZ SRBIJE U SJEVERNOISTOČNU BOSNU IZMEĐU 1788-1862. GODINE PRVI DIO.

MIGRACIJE MUSLIMANSKOG STANOVNIŠTVA IZ SRBIJE U SJEVERNOISTOČNU BOSNU IZMEĐU 1788-1862. GODINE PRVI DIO.

Napomena: U ovom prilogu su, uglavnom, prenešeni odjeljci iz istoimene rasprave prof. Šabana Hodžića, objavljene u "Člancima i građi za kulturnu istoriju istočne Bosne", br.2, Tuzla 1958, str. 65-143.

Historičari su često nazivali muslimane Srbije Turcima, što je, naročito u odnosu na muslimane zapadnih srpskih predjela, potpuno neopravdano, jer su to bili čisti Sloveni, pretežnim dijelom Srbi, koji su poslije dolaska Turaka u Srbiju primili islam. Taj proces prelaska na islam počeo je u XV i trajao do XVIII vijeka.

Osim toga, vršilo se još i naseljavanje, naročito u zapadne dijelove Srbije muslimanskog stanovništva iz Bosne, tako da je krajem XVIII vijeka pored muslimanskog stanovništva u gradovima: Beogradu, Šapcu, Užicu, Sokolu, muslimanskim življem.

Međutim, početkom XVIII vijeka, kad su se i na srbijanskoj teritoriji počeli voditi austro-turski ratovi, a naročito borbe 1686-1689. pa i 1717. godine oko Zvornika, uskolebaše se muslimanski dinarskih sela, te počeše seliti u Bosnu, pa se opet vraćati u Srbiju, što je razumljivo počelo ljljati moral ovih sela, koja su materijalno upropaštena.

Ratovi 1737. i 1738. godine oko Sokola i Plijeskova još više zbuniše muslimane, pa se mnogi, koji su tada iselili iz Srbije u Bosnu, i nisu vratili u Srbiju. Tom prilikom od ovih iseljenika nastalo je na zakosima Malog Zvornika oko Peštanice i selo Sakar.

U to doba počeše Srbi iz Bosne u masama seliti u Srbiju mada je i za njih u Srbiji bilo sve manje mjesta jer ni za starosjedioce nije bilo dovoljno zemlje. Knez Miloš zbog toga, a da bi što prije istisnuo Turke i tursku upravu iz Srbije i da bi im oduzeo svaki adut kojim bi oni mogli pravdati svoje prisustvo u Srbiji, i da bi se što bolje pripremio za sukob koji je između Turske i Srbije bio neminovan i koji je svakog časa moga izbiti, poče praviti planove za iseljavanje svih muslimana iz Srbije.

Zato on preko svojih poslanika u turskom dvoru, pored ostalih zahtjevam poče tražiti iseljavanje svih Turaka iz Srbije, osim gradskih posada. Turska je to, međutim, stalno odbijala, dok godine 1830. prema odredbama Jedrenskog mira sklopljenog Turske i Rusije, ne bi konačno prisiljena da usvoji ovaj srpski zahtjev, i sultan svojim "hatti-šerifom" od 29.VII 1830. konačno objavi da napusti tlo Srbije, odredivši im konačni termin tog iseljavanja 1834. godinu. Muslimani tada u masama počeše seliti preko Drine i vrlo mali broj ih sačeka u Srbiji 1834. godinu. 

Izrađeni su i popisi tih sela koji se imaju iseliti i isti su dostavljeni beogradskom paši, a preko ovog i Porti.

Izaslanici kneza Miloša razišli su se po svim muslimanskim selima da im objave sultanovu naredbu za seobu i napuštanje srpske teritorije i dozvolu za prelazak u Bosnu. Muslimani srbijanskih sela počeše sada listom seliti iz Srbije.

Da bi se odmah riješio i imenovinsko pitanje tih iseljenih muslimana, još i prije nego mješovita komisija pristupi procjeni tih imetaka, knez Miloš daje upustva svojim ljudima da otkupljuju od njih njihove nekretnine i preuzimaju od njih vlasničke dokumente  (hadžidžete i tapije). 

Onima koji su se najviše ustezali od prodaje, a naročito onima na koje su i drugi gledali, plaćena je i po nešto višoj cijeni, samo da bi ih dobrovoljno pokrenuli na seobu. 

Godine 1834. konačno su iselili i oni mali ostatci muslimanskih sela. Neiseljeni su ostali još samo grad Soko i Mali Zvornik sa Sakarom u Sokolskoj nahiji i gradovi drugih nahija sa selima koja su uz njih vezana kao predgrađa.